T.6 Teatro de Obxectos
Noción de teatro de obxectos
Por teatro de obxectos, nun sentido amplo, entenderemos un teatro que traballa con obxectos “atopados” (trouvés: non construidos ex-profeso para o espectáculo), e que centra a súa mirada no obxecto, e non nos actores.
Teatro de Títeres
Os obxectos a manipular son bonecos
Os obxectos a manipular son ideados e deseñados ex profeso
Os títeres son iconas: son unha imaxe que representa a outro obxecto, persoa ou animal. Un libro de atrezzo (como os que hai nas tendas de mobles) non é un libro: é a representación dun libro.
A forma do obxecto é figurativa: á veces teñen ollos, outras teñen cara, etc. Outras veces simulan un corpo humano enteiro.
O movemento do obxecto tende á imitar aos seres humanos: por exemplo, se se trata dun libro andará como as persoas.
A dramaturxia imita a dramaturxia de actores: se o títere se quere matar, collerá unha corda e aforcaráse.
No teatro de títeres a manipulación directa é unha técnica máis. O máis habitual é a manipulación con luva, fíos, varilla, ou outros mecanismos
O teatro de títeres está habitualmente arraizado na tradición (da ópera chinesa, dos textos sagrados da India, da Comedia dell´arte, etc.) Marionetas, cocas, dragóns, wayang, etc. están moi relacionados co ámbito relixioso
Tende a ser ilusionista.
Teatro de Obxectos
Utilizanse obxectos cotiáns
Obxectos atopados (objet trouvé). A elección do obxecto ten criterios artísticos
Se o obxecto que está en escena é un libro auténtico, o que estaremos a ver en escena non será unha imaxe do libro. Ás veces estes obxectos son símbolos (por exemplo, un libro pode simbolizar a sabedoría).
A forma do obxecto é a que o obxecto ten: ás veces non teñen ollos, nin cara, nin brazos...
O movemento do obxecto está en función das propiedades físicas e da forma do obxecto: se é unha botella, rolará; se é unha cadeira arrastraráse...
A dramaturxia deriva da forma e do material do obxecto: se un misto quere matarse, rozará contra algo ata prenderse lume
O teatro de obxectos é un teatro de manipulación directa. Neste teatro ás veces os mecanismos son un obxecto poético en si mesmos
O teatro de obxectos ten conexións coas artes visuais contemporáneas, coa poesía e coa filosofía. Ao ser un teatro non-figurativo relaciónase coas vangardas artísticas que xurden a partir do século XX. Como adoita suceder coa abstracción, ademais de relacionalo coas vangardas, temos que vinculalo ao xogo simbólico dos cativos e das culturas primitivas: cando un pau é unha persoa e unha pedra é unha casa.
Tende a ser distanciado. É un teatro no que o espectador sempre está distanciado: por moita habilidade que o manipulador desenvolva, sempre estaremos vendo o obxecto, xa que este non se oculta.
Diferentes tratamentos dos obxectos
Exemplo: Un despertador redondo
Un despertador redondo pode ser un despertador de atrezzo nunha peza naturalista que indique que estamos nun dormitorio.
Tamém pode ser animado de xeito antropomórfico criando assim um homem gordo determinado pelo tempo. O “relógio redondo-homem gordo” (Edina Ellinger)mostra que a escolha dos objectos é determinada pela forma, cor, material e o estado, e podem desenhar o carácter, definir a idade e indicar a filiação social.
Podemos animalo tamén desde o punto de vista do teatro de obxectos funcional (ver máis abaixo): investigando nos seus sons (non so no tic-tac, e no ring-ring: tamén no son dos ferriños que contén no seu mecanismo) e investigando no movemento que lle é propio. Para averiguar ese movemento pode ser útil facelo deslizar por un plano inclinado.
Podemos presentar o obxecto (o despertador) representando o tempo, que é un concepto abstracto, do mesmo xeito que se facía nas alegorías barrocas teatrais e pictóricas.
Tamén podemos presentar un despertador que ten unha historia de vida que contar: o vello despertador do noso abó, o despertador atopado entre os cascallos, cuxa hora quedou parada no dia da catástrofe, etc. Rafael Curci chámalle Biobxectos.
Exemplo: Conservando memoria, de “El Patio”
Neste video podemos ver diferentes tratamentos dos obxectos no seu espectáculo: no principio vemos o reloxo que simboliza o (paso do) tempo.
No min. 1:27 vemos titeres de naipe feitos con fotografías dos abós: obxectos emotivos que conteñen historia.
No min. 1:57 non hai animación propiamente dita (darlle vida aos obxectos), senón movemento dde vehículos.
No min. 2:41 aparece un mecanismo: un tren eléctrico.
No plano final do video (min 3:03) vemos que todo o espectáculo de mesa se desenvolveu nunha especie de retablo, á maneira dos títeres tradicionais.
NON ANIMAN OBXECTOS: PRESENTAN OBXECTOS. É épica, non dramática.
Teatro de obxectos figurativo / T.O. non-figurativo
Teatro de obxectos figurativo
Por figurativo entendemos "que representa figuras de seres o cosas concretos del mundo material" (DRAE). No caso da fotografía superior vemos unhas basoiras que representan a persoas.
O que esperamos da súa animación é que se movan como persoas: camiñando por exemplo. A súa feitura (a construción do boneco) tamén recorda ás persoas, e probablemente falen, como as persoas.
Polo contrario, na fotografía da dereita vemos unha copa, un mantel e viño tinto. Nada máis. A copa non camiñará como as persoas, tampouco hai unha construción antropomórfica nin zoomorfica. Non hai re-presentación, senón presentación. E hai un maior nivel de abstracción.
Teatro de obxectos funcional (non figurativo)
Exemplo de teatro de obxectos non figurativo, por Edina Ellinger: se unha copa de viño baleira vai dun punto da mesa a outro, o movemento será inclinando suavemente a copa e facéndoa rodar. Nesta secuencia de movementos a copa non pretende ser outra cousa que unha copa: non camiña, non mira, non é unha persoa, nin un gato. Só explotamos a propiedade da copa de que, pola súa forma, pode rodar. Se queremos darlle carácter, teremos que utilizar o propio movemento da copa para darlle carácter. Se queremos crear tensión na escena, entón a copa deberá moverse (rodar) cara diante e cara atrás, cada vez con máis frecuencia e repetidamente. Mesmo podemos facer que a copa decida pór fin á súa vida. Cae e faise cachizas.
Cunha copa cheo de líquido, hai varias formas de representar a morte do obxecto. Deixa-se cair a copa lentamente, e caerá o líquido. Se se utilizar vinho tinto dará uma indicação mais clara de que está a sangrar até à morte. Neste caso, a copa valeira é o símbolo de um corpo humano frio. No caso de objectos funcionais, o espetador está obrigado a descifrar o sistema de signos em palco.
Ademáis do movemento, tamén a música ou a luz poden dicir cousas do obxecto sen que nin sequera o toquemos. (ver video min 2:22)
Signo: icono
Representa a...
Ficcional
Teatro
Construido para a escena
Diferenza entre un serrucho real e un serrucho de teatro
Obxecto
Non re-presenta: é
Real
Performance
Non foi construido para a escena
Teatro de objetos documentales
[CONCEPTUALIZACIÓN DE SHADAY LARIOS] (El teatro de objetos documentales trata) sobre los vínculos entre memoria, historia, comunidad, objeto cotidiano y escena. Se trata de una tipología de objetos marcados por un acontecimiento catastrófico: una tragedia familiar, la extinción de un barrio o servicio público, los procesos de soledad de la tercera edad, violaciones de derechos humanos por parte de un Estado Fallido, la rememoración de los daños humanos y materiales de un vasto desastre natural, etc,
El objeto adquiere antes que nada el carácter de “ser superviviente”, pues es aquello que queda, que aún se mantiene, tras la vida vulnerada de los individuos. Las pertenencias de los desaparecidos, y las variadas clases de restos emotivos, proponen una animación psíquica de la materia, que no precisa de “hacer como si” ese fragmento estuviera vivo, tal y como lo presentan algunos teatros que trabajan con objetos. El objeto superviviente ya se encuentra vivo de por sí, ya es un objeto dramático, revestido de una magnitud metonímica que le otorga la discontinuidad de la catástrofe. Es importante apartarse del virtuosismo técnico respecto a la animación del objeto, heredado de las exigencias del teatro de títeres.
En palabras de Shaday Larios: En medio del Barri Vell de Girona, con una gentrificación sin marcha atrás, hay objetos que marcan una resistencia. Nuestro primer caso resuelto, encontró ese lugar en donde la objetualidad continúa idéntica desde hace 70 años: la carpintería ARMAND LLADÓ, dentro del cual al día de hoy, ejerce su oficio el último carpintero del barrio viejo. Llevamos a cabo residencias de dos a tres meses y creamos site specifics en los que participan las personas del lugar. Es un teatro de objetos comunitario y participativo que no suele presentarse en edificios teatrales, sino en lugares relacionados con el caso. Al ser site specific, son obras que nacen y mueren en el lugar.
Los anillos de la madera del mueble del min. 00:39 son los años que han pasado. Están marcados acontecimientos que sucedieron en esos años e incluso el por qué de la forma diversa de esos anilos: una sequía, por ejemplo.
Trabajamos en que lo personal se haga político a través de los objetos. Mi socio, Jomi Oligor, es constructor de mecanismos, o lo que solemos llamar “ingeniería poética”. Artefactos analógicos que juegan un papel importante en la metamorfosis de las palabras.
Obxectos ilusionistas vs. bonecos non ilusionistas vs. abstracción ilusionista
A continuación temos videos de Babaluva, Periférico de objetos e Jordi Bertran. No primeiro caso temos a utilización de obxectos para construir títeres figurativos. No segundo caso temos obxectos figurativos (bonecas) que non pretenden crear ilusión. En ambos é manipulación directa e á vista. No terceiro caso temos un cacho de goma-espuma que crea ilusión de vida con manipulación de variñas oculta á vista. Nos tres casos trátase de títeres de mesa.
Babaluva. Lume
Duas vascas compoñen esta compañía de teatro de obxectos para nenos de 2 a 10 anos, utilizando unha técnica mixta de contacontos e títeres de mesa. O video conta o proceso de traballo.
Máquina Hamlet por Periférico de Objetos
Dirixido por Daniel Veronese, que di “se hace necesario buscar ubicaciones más periféricas. Encontrar puntos más extremos desde donde transmitir un hecho simple de manera que la visión desde ese punto proporcione un sentido más profundo a los elementos escénicos”
Jordi Bertran. Poemes Visuals
El espectáculo está inspirado en la magia de los poemas visuales del poeta catalán Joan Brossa, tomando prestado el magnetismo del abecedario brossiano, el juego de letras con el que el poeta ilustraba su poética visual.
Tipoloxías do Teatro de Obxectos
Os obxectos como accesorios
No teatro naturalista e no teatro realista non existen os obxectos como personaxes. Só existen como atrezzo. Ademáis un coador terá que servir para coar, e un bolígrafo para escribir, ou sexa que o obxecto ten que servir para a función que lle é destinada. Un coador non pode servir de lupa, nin un boligrafose empregará como espada. Isto é un trazo diferencial respecto do atrezzo no teatro xestual/títeres.
Caso1: Os obxectos no teatro naturalista. No teatro naturalista o obxecto pode ser un símbolo. Por exemplo en «O zoo de cristal» de Tennessee Williams, un obxecto simbólico é o gramófono -roto-, que representa a nostalxia e a melancolía da nai pola súa xuventude perdida. No teatro de Chejov hai un criterio de economía dos obxectos (a escopeta de Chejov). Os obxectos tamén poden ser índices (a roupa pode indicar riqueza, sexo, etc.).
Caso 2: Os obxectos no teatro realista. En Shakespeare encontramos toda a gama de obxectos empregados como iconas, índices ou símbolos.
Caso3: Os obxectos de atrezzo no teatro xestual/títeres. Neste caso os obxectos poden utilizarse para a súa función orixinal ou para funcións completamente diferentes.
Caso3.1: no caso do coador empregado como lupa ou espello, o que define a nova función do obxecto é a acción, o dinamismo que lle da o actor.
Caso3.2: O obxecto integrado con outro obxecto. Se xuntamos unha cenoria e un vaso pode convertirse nun almirez, nun desatascador ou en Pinocho.
Caso 3.3: O obxecto integrado cunha parte humana: se montamos unhas pinzas da roupa nos dedos poden suxerir unhas unllas largas.
Caso 3.4. Unha parte humana (sen obxecto) representa un obxecto. Isto dase moito no teatro xestual, no que un brazo pode ser un coitelo e o outro un tenedor, os dedos en forma de OK poden ser unha mirilla.
Os obxectos como personaxes animados e figurativos
Caso1) Teatro de obxectos figurativo: ese é o nome que lle asigna Edina Ellinger. Rafael Curci chámalle obxecto mimético. O obxecto representa unha figura viva: persoa, animal, vexetal.
Caso1.1) O personaxe construido so por un obxecto: Un coador que representa a cara dunha persoa. Neste caso ás veces se lle colocan ollos ao obxecto (por exemplo a un coador). Tamén roupa e outros accesorios.
Caso1.2) O personaxe construido por varios obxectos combinados
Caso1.3) O obxecto integrado cunha parte humana: Este é o caso dos títeres de naipe, ou dos fermosos títeres deste video
Caso1.4) O personaxe está representado por unha parte humana (sen obxecto). (Video min 2:08). No caso de Hugo e Inés xuntanlle un nariz, vestiario etc. Non é teatro de obxectos, pero incluímolo por seguir a liña da columna anterior ("obxectos como accesorios/Unha parte humana (sen obxecto) representa un obxecto")
Os obxectos como personaxes animados, pero non figurativos
Teatro de obxectos funcional non-figurativo, animado. No video min 2:45 e 4:45 vemos o espectáculo infantil A Fada dos Nós, que Edina Ellinger ofrece como exemplo.
Este é tamén o caso da escena "Masoquismo", da ex-alumna Flora Novak, no que unha pataca experimenta diferentes maneiras de sufrir gozando: contra un relador, contra un coitelo, contra un pelador...
A pataca móvese, pero como se movería unha pataca: rolando polo escenario. Non fala. O relador, o coitelo, o pelador, non se moven: son colocados na mesa pola manipuladora.
Obxectos non-figurativos, só mostrados, (case) estáticos e inanimados:
[No video superior vemos La Chana, de Jaime Santos]
No video de arriba podemos ver o tipo de teatro de obxectos que practica La Chana. Son unipersoais, fundamentalmente épicos, pero tamén hai dramatización. No min. 00:45 vemos como dialogan dous obxectos, ainda que a animación é mínima. Tamén en 5:30. Como o propio Jaime Santos afirma con ironía "eu teño talento para os alicerces do teatro, pero non dou pasado daí".
Entendemos que a este tipo de teatro se refire Edina Ellinger cando fala dun tipo particular de teatro de obxectos funcional (non figurativo), que é o teatro de obxectos estático-funcional. Neste caso o obxecto non está animado, senón que o sistema de relacións dos suxeitos que o rodean convérteno nun símbolo ou o subjetivan. Neste caso, o obxecto non realiza unha serie de movementos no escenario; é (case) estático.
[No video superior min 15:50 vemos PEQUENOS SUICIDIOS, de Gyula Molnar, por Rocamora Teatre]
Edina Ellinger: "Gyula Molnár empresta o seu corpo aos objectos para as actividades que, pela sua função, não realizam.
O animador pode dar conselhos ao objeto, avisar do perigo iminente, até mesmo protegê-lo amorosamente.
O marionetista tem duas mãos, pelo que só pode animar duas marionetas de cada vez. Se a marioneta tem um rosto e não está a ser movida, o seu olhar é vazio e estático. Esta condição escultórica sugere que o que vemos é matéria morta. Este problema, no entanto, pode ser evitado de forma excelente pelo sistema de jogo de objectos. Se, no teatro de objectos, o objeto não é movido e fica sozinho, o objeto só dá a impressão de estar a ser observado.
CONECTANDO CON: "o objeto que não é movido e fica sozinho só dá a impressão de estar a ser observado".
A isto se refire Xavier Bobés cando insiste en que hai que confiar no obxecto: “El gesto “en pausa”, esta es la quimera del manipulador de objetos: encontrar este instante que perpetúa el objeto, el instante en que aguantaríamos la respiración, donde el objeto se convierte en un vehículo que expresa aquello que es por él mismo y para quien lo está utilizando”.
Jan Svankmajer afirma: "Antes de infundir vida al objeto, prueba comprenderlo. Los objetos viejos son testimonios estáticos de acciones y de destinos diversos. No cuentes tu historia a través de él, sino la del objeto mismo."
Biobxectos
Biobxectos, na definición de Rafael Curci.
Hai diferenzas entre o tratamento de Curci e de Larios. Larios traballa con obxectos que necesariamente teñen unha historia (para dicilo dun xeito performativo: "o sangue e real"), mentres que no caso de Curci pode crearse a convención de que teñen unha historia (pode haber teatro, ficcionalización).
Ademais para Curci é moi importante o espazo sonoro, e pode haber dramatización (ilusionismo), mentres que Larios é puramente documental (distanciamento).
Diríamos que o ámbito de Curci segue a ser a Re-presentación e o teatro, mentres que o ámbito de Larios deriva máis cara á Presentación, a performance, a instalación.
Algúns destes tratamentos sobre os obxectos podemolos ver tamén en Matarile
Obxectos documentais
Obxectos documentais por Shaday Larios.
Larios traballa con obxectos que necesariamente teñen unha historia (para dicilo dun xeito performativo: "o sangue e real"), mentres que no caso de Curci pode crearse a convención de que teñen unha historia (pode haber teatro, ficcionalización).
Ademais para Curci é moi importante o espazo sonoro, e pode haber dramatización (ilusionismo), mentres que Larios é puramente documental (distanciamento).
Liminalidade e obxectos
O teatro de obxectos é unha metáfora que desafía á imaxinación do espectador e, inevitablemente condúceo á reflexión.
No teatro de actores, os actores están vivos coma os espectadores, e xeneran empatía de xeito natural. Actores e espectadores poden comunicarse entre si perfectamente.
Os obxectos, polo contrario, non teñen vida. E, da mesma maneira que as máscaras, crean un rexeitamento instintivo en nos. Dentro das máscaras incluimos o nariz do clown, que é a máscara máis pequena, así como determinados maquillaxes e caracterizacións que se denominan na linguaxe especializada do espectáculo máscaras: pensemos nas complexas maquillaxes da ópera chinesa, ou en certas maquillaxes de cabaret tamén complexas. Estas máscaras, do mesmo xeito que os cabezudos, os títeres e os obxectos son elementos liminais, son entidades non-vivas e, ao mesmo tempo, están vivas. Son obxectos e, ao mesmo tempo, son suxeitos. Lembremos que a diferenza entre un obxecto e un suxeito é a distancia, xa que o proceso de obxectivación, que é propio da ciencia consiste en converter o suxeito en obxecto. Isto vese moi ben na Mediciña, na que é necesario que os profesionais se distancien dos suxeitos-pacientes e os interpreten como obxectos. Na Mediciña, igual que na guerra ou na dominación en calquera das súas formas, as persoas son suxeito e obxecto ao mesmo tempo nun difícil equilibrio.
E, non obstante, os obxectos resúltannos familiares. Estamos afeitos desde meniños a xogar con eles, a facer esa síntese mediante a cal un pauciño é unha escopeta. Tamén desde meniños estamos rodeados de obxectos aos que nos vinculamos afectivamente, dos que podemos salientar os osiños de peluxe. Este obxecto ten un valor sentimental para min, ou ben ten un valor simbólico, é unha frase moi representativa desta relación infantil cos obxectos que perdura na época adulta. Podémola atopar por exemplo nos MacGuffin das grandes obras cinematográficas, desde O Falcón Maltés ata a Rosebud de Cidadán Kane pasando pola Arca Perdida.
Desde o punto de vista sociolóxico non hai dúbida desta omnipresencia dos obxectos como elementos simbólicos. Desde o punto de vista antropolóxico a máscara ocupa tamén un lugar liminal entre os soños e a vixilia, xa que representa ao arquetipo, que apela ao noso inconsciente. Os obxectos tamén fan esa apelación: cando xogamos con eles personificámolos. Cando animamos un obxecto dotámolo de cualidades humanas dun xeito sintético (a iso é ao que chamamos arquetipo).
A máscara, o títere e o obxecto crean por tanto unha síntese entre o vivo e o morto, entre o soño e a vixilia, operando como mediadores entre eses dous mundos. Daí que os chamáns e os sacerdotes se vallan de obxectos sagrados (os sacra, dos que fala Victor Turner) para se convertiren en mediums.
Estas e outras reflexións xurdiron a partir da lectura de Sombras y marionetas, de Marise Badiou, publicado en Prensas Universitarias de Zaragoza, 2009, en cuxa páxina dazanove afirma que "en este trabajo (…) utilizaremos los términos teatro y espectáculo en un sentido muy próximo: en la tradición occidental, el sustantivo teatro tiene una connotación histórica muy precisa; en otras culturas, como la oriental, la noción de teatro amplía sus fronteras."
A obxectualización da Natureza está na orixe do títere e do teatro. Pero tamén está na orixe do pensamento científico, que pretende ofrecer control, converter ao suxeto en obxecto. E na filosofía, en canto que implica reflexividade, reflexión sobre un mesmo, sobre o devir histórico, sobre a vida e a morte. E que ten, como obxectivo último, afondar na autoconsciencia.
Desde pequeniños xogamos con bonecos (soldadiños, bonecas e bonecos de todo tipo), con maquetas (casiñas de bonecas, scalextrics, trens eléctricos), figuras de animais (osiños de peluxe, animais de plástico, cabaliños de madeira). Non so a nivel figurativo, que serían os casos anteriores, senón tamén chegando á abstracción: pedras ou anacos de madeira que utilizamos como se fosen persoas ou animais, castelos de area e regatos que utilizamos como paisaxes-maquetas, etc.
O neno, cando fai esta abstraccion, esta simbolización reflicte o modelo dramatúrxico que está presente na vida cotiá nun xogo de dramatización. Por iso afirmamos que na orixe do teatro está o xogo e non a relixión. É evidente que o neno non pretende un enfoque desde o mito ou desde o rito.
Os autómatas e os robots tamén fan parte deste mundo liminal obxecto-suxeito. A teoría do uncanny valley, de Masahiro Mori, considera de xeito científico ese rexeitamento que causarían os robots con aspecto humano, que xa formulara Freud en 1919 no seu traballo sobre O sinistro, tamén chamado o ominoso ou o extraño inquietante. Esta teoría estuda a vivencia contradictoria onde o extraño se presenta como coñecido e o coñecido vólvese extraño. Aquilo que era familiar regresa a nos cunha sensación de extrañeza e contido terrorífico que produce angustia. Temos exemplos disto nos maniquis do teatro de Kantor ou nos bonecos de El Periférico de Objetos
O especialista do espectáculo (manipuladores e actores de máscara) enfrontan ao espectador diante deste abismo, e deben conseguir que acepte a convención. Isto sucede tanto cos nenos espectadores, a quen, en principio os títeres asustan, como cos adultos. Neste espazo transicional está tamén o tratamento do corpo como obxecto, que é o fundamento do humor na comedia física ou de máscara. O obxecto humanizado e o corpo como obxecto son dous recursos básicos que podemos atopar tanto na commedia dell’arte coma nos humanettes e outras formas teatrais.
Os titeres de cachaporra tradicionais representan moi ben ese aspecto arquetípico, ese lugar onde se encontran o sagrado e o profano, con personaxes como a Morte ou o Demo. Personaxes a quen por certo o protagonista -que nos representa a nos, os humanos- acaba vencendo sempre.
La popularidad de esta técnica proviene de la década de 1980, aunque tiene raíces más antiguas. Algunos titiriteros la han usado como método artístico “rápido y barato”, que no exige grandes costes para crear figuras específicas que no requieren de un largo período de construcción, ni de una amplia formación técnica o en artes visuales. Su práctica no se circunscribe sólo al teatro de marionetas, pues participa de campos afines, incluyendo danza y performance artística, debido a su naturaleza de ready-made u objet trouvé. La exposición del urinario de Duchamp (“The Fountain”) como “arte”, una vez que el objeto es elegido y enmarcado por el “artista”, representa un extremo de las prácticas artísticas del teatro de objetos.
Un recorrido rápido por casa puede facilitar elementos para un espectáculo, o figuras para una obra de denuncia política. La mayoría de producciones se inician en formato taller, al experimentar con el objeto sus posibilidades de movimiento, sonido, y creación de personaje dramático (si es el caso): Un pañuelo se convierte en una “bailarina”, un sombrero en la “autoridad”.
Algunos representantes actuales son Paul Zaloom, Christian Carrignon, Jane Catherine Shaw, y Agus Nur Amal (que ha utilizado la técnica del teatro de objetos en Sumatra y en Yakarta (Indonesia), para tratar el estrés postraumático en víctimas de violencia y de tsunamis).
La metáfora, la metonimia, el humor, y el pensamiento poético son evocados por éste. Una miniatura de la Torre Eiffel se convierte en “Francia”, una Estatua de la Libertad se convierte en “EEUU” y las dos pueden reunirse para hablar de “África” representado por un mapa del continente con estadísticas de la escalada de muertes por SIDA.
Grandes batallas de la segunda Guerra Mundial pueden recrearse cuando un manipulador usa modelos de aviones o navíos sobre una mesa con el “general” (narrador/manipulador) lanzando puñados de “soldados de juguete” a las fauces de la muerte. Tales producciones podrían considerarse cómo una variación de juego de niños
(https://wepa.unima.org/es/teatro-de-objetos/ )
Se trata de un teatro con predominio de lo visual, más emparentado con las artes figurativas que con otras formas del teatro.
En las vanguardias, a principios del siglo XX, el objeto adquiere realmente su estatus de personaje. Con sus “dramas de objetos”, Marinetti (1915) aisló los objetos gracias a juegos de luz para subrayar su rol activo en la dramaturgia. La Révolte des objets (La revolución de los objetos), es el título de una obra de Maïakovski (1913), es significativo a este respecto. Los objetos que se convierten en personajes son innumerables: en Guillaume Apollinaire, Alberto Savinio, Alfred Döblin, Lydia und Mäxchen o Yvan Goll. Además, en los casos de combinación de actores vivos y de objetos, el carácter del personaje adquiría connotaciones en función del objeto en sí mismo y no por los elementos psicológicos: es el caso de los Managers de Picasso, en Parade (Desfile).
En el ambiente dadaísta y surrealista de los años 1920, Man Ray, Henri Chomette, Hans Richter y Walter Ruttmann transfirieron la poética del objeto surrealista a la imagen en movimiento. Fernand Léger filmó el Ballet mécanique (Ballet mecánico, 1924), donde la danza implicaba todas las formas: objetos, engranajes, figuras abstractas o cuerpos. Después de la guerra, artistas como Alexander Calder y Jean Tinguely hicieron mover construcciones mecánicas en el espacio, y a veces en escena.
(https://wepa.unima.org/es/titere-de-manipulacion-directa/ )
El escenógrafo Marcel Violette diseñó, entre 1970 y 1982, títeres para la compañía Houdart-Heuclin: en Le roi se meurt (El rey se muere), de Eugène Ionesco (1974), los personajes eran representados por grandes cuerdas de yute que medían más de 2 metros montadas sobre unos dispositivos. A medida que el poder y la sociedad se disgregaban y que el rey moría, se desmoronaban sobre sí mismas hasta desaparecer sobre el suelo y, entonces, los comediantes tomaban el relevo. Para el Teatro de la Manicle, de la Haya, dirigido por Georges Vérin, imaginó títeres para Monsieur Butterfly (1999). Los cuatro personajes, que representaban minusválidos, realizados con objetos que estaban tirados en un bar (una bola de azúcar, una bayeta, una guitarra, una boa), ensamblados a la vista por los comediantes.
Roda de Bicicleta (1913). Marcel Duchamp
Ballet Parade (1917): Picasso, Diáguilev, Cocteau e Satie
Espectáculos, obradoiros, experimentos...
Cirque invisible de J.B. Thierrée e V. Chaplin
Neste espectáculo é fascinante a hibridación entre persoas e obxectos. (Non confundir a J.B. Thierrée co seu fillo James Thierrée, que ten un estilo similar)
Philippe Genty
Este video pertence a unha serie de 10 sobre titiriteiros salientables do canal do profesor Gabriel Silva. Varias pezas de Philippe Genty se poden atopar completas en youtube
Ubu sur la table (adaptation d'Ubu roi d'Alfred Jarry) du Théâtre de la Pire Espèce
Impromptu de Christian Carrington con caramelos e un vaso de auga
O avaro de Moliere. Los personajes son grifos, y el oro es el agua, como el bien más preciado.
Unha peza surrealista de Théâtre de la Pire Espèce
Obradoiro de obxectos con Mariana Elizalde
Obradoiro O actor e o obxecto, de Agnes Limbos
Gary Friedman improvisation skills with some brown paper.
Obradoiro: Titere feito cun xornal
Mummeschanz, compañia francesa de referencia desde 1972. Títeres habitados
Obradoiro de Agnes Limbos na Ecole nationale supérieure des arts de la marionnette.
Reportaxe sobre l'Ecole de marionnettes de Charleville-Mezières
Retórica da imaxe
Peter Brook (La puerta abierta): "Paradoxalmente canto menos se lle ofrece á imaxinación, máis feliz se sinte, porque é un músculo que disfruta xogando"
SINÉCDOQUE:
“A coroa polo rei, unha árbore por unha praza, unhas lanzas por un exército... nun retablo un coello cava a terra –o chan imaxinario- para facer a súa cova. A terra non está, pero por manipulación, polo movemento e o son, os espectadores crean no seu maxín o burato. O coello desaparece por el. Cando entra o cazador os nenos rin esperando o momento en que caia nel. Calquera burato real que fixeramos na escenografía por medios técnicos sería moi pobre en comparación ao efecto verosímil do imaxinado” (do libro “Dialéctica del titiritero en escena” Rafael Curci, Buenos Aires, Colihue, 2007, pax 58 e ss.)
METÁFORA:
Un títere de xeo que se namora dunha vela encendida. Mentres tenta namorala derrítese ao seu carón. A súa apariencia é fría, dura pero desfaise xunto a muller que ama. A auga que cae apaga a vela e así acaba o exercicio.
Unha servilleta de papel a carón do borde dun vaso de auga. O títere de papel dubida de todo. Vai metendo un pe na auga, logo o outro. O último que queda é a cabeza dubidando, pero o resto do corpo xa é unha masa informe dentro da auga. Afógase nun vaso de auga.
Exercicios de metáforas con outras frases metafóricas.
Ilustración e obxectos poéticos
Xunto conferencia do ilustrador Javier Jaen. É unha conferencia espectacularizada, na que desenvolve moitos dos aspectos que nos interesan sobre a poesía dos obxectos, pero non desde unha perspectiva artie, senón desde o punto de vista dun ilustrador que traballa para a industria cultural. E non por iso elude o compromiso.
18:40 La idea de la traducción: tenemos un referente (novela, obra de teatro, tema...) que tenemos que traducir en una imagen
El juego de saber mirar
"¿Cómo mirar limpiamente, sin querer encontrar en las cosas lo que nos han dicho que debe haber, sino lo que sencillamente hay?
He aquí un juego inocente al que os propongo jugar.
Cuando miramos, normalmente sólo vemos lo que se nos da a nuestro alrededor: cuatro cosas -a veces bien pobres- sólo vistas por encima en medio del infinito.
Vea el objeto más sencillo. Tome, por ejemplo, una vieja silla. Parece que no es nada. Pero piense en todo el universo que ella comprende: las manos y los sudores cortando la madera que un día fue árbol robusto, lleno de energía, en medio de un bosque frondoso en unas altas montañas, el amoroso trabajo que la construyó, la ilusión que la compró, los cansancios que ha aliviado, los dolores y las alegrías que habrá aguantado, quizá en grandes salones o en pobres comedores de barrio... todo, todo participa de la vida y tiene su importancia! Incluso la más vieja silla lleva en su interior la fuerza inicial de aquellas savias que subían de la tierra, allí en los bosques, y que aún servirán para dar calor el día que, hecha astillas, queme en algún hogar.
Mirad, ¡mirad a fondo! Y déjese llevar plenamente por todo lo que hace resonar dentro vuestro lo que nos ofrece la mirada, como el que va a un concierto con el traje nuevo y el corazón abierto con la ilusión de escuchar, de sentir sencillamente con toda su pureza, sin que a toda costa los sonidos del piano o de la orquesta tengan que representar forzosamente un cierto paisaje, o el retrato de un general, o una escena de la historia, como se quisiera menudo sólo fuera la pintura.
Aprendamos a mirar como quien va en un concierto. En la música hay formas sonoras compuestas en un trozo de tiempo. En la pintura, formas visuales compuestas en un trozo de espacio.
Es un juego. Pero jugar no significa hacer las cosas "porque sí". Y como en todos los juegos de niños, los artistas tampoco hacen las cosas "porque sí". Jugando ... jugando, de pequeños, aprendemos a hacernos grandes. Jugando ... jugando, hacemos crecer nuestro espíritu, ampliamos el campo de nuestra visión, de nuestro conocimiento. Jugando ... jugando, decimos cosas y escuchamos, despertamos el que se ha dormido, ayudamos a ver quien no sabe o aquel al que han tapado la vista.
Al mirar, no debe pensar nunca el que la pintura -como todas las cosas de este mundo "debe ser", o lo que quieren muchos que sólo sea. La pintura puede serlo todo. Puede ser una claridad solar en medio de un vendaval. Puede ser una nube de tormenta. Puede ser una huella de hombre para la vida, o -¿por qué no?- una patada que diga “¡basta"! Puede ser un aire dulce de madrugada, lleno de esperanzas, o un vaho agrio salido de una cárcel. Puede ser las manchas de sangre de una herida, o el canto en pleno cielo azul, o amarillo, de todo un pueblo. Puede ser lo que somos, el hoy, el ahora y el siempre.
Yo os invito a jugar, a mirar atentamente ... yo os invito a pensar. "
(Texto de Antoni Tàpies, publicado en la revista Cavall Fort en enero de 1967)
Tipoloxía: a escolla dos obxectos
Como adoita pasar sempre coa dramaturxia, é difícil saber se o que eliximos primeiro é o tema ou os obxectos. Por un lado, os temas e os seus tratamentos acoden á nosa cabeza, e por outro, os obxectos sedúcennos ("teño que contar unha historia con este obxecto").
O natural e o artificial.
Dentro do artificial: industrial/artesanal, antigo/contemporáneo, en uso/ en desuso
único/ en serie
O mitolóxico, fetichista...
Prácticos (funcionais)/estéticos (función comunicativa)
Según valores socioculturais:
agresivos/seductores
pasivos/activos
masculino/feminino, etc.
Características físicas: forma, cor, textura, peso, tamaño...
O feo e o bonito, o bo e o malo
Relación física: xustaposición (encaixan: caixa de mistos) ou contacto (pelota e raqueta tenis)
Complementarios: as bolas de billar, o pe dereito e o pe esquerdo
Transporte: carro, barco, mecanismos...
Exclusión: unha porta, unha barreira...
Reflexión: auga, espello...
Pasaxe: ponte, xanela...
Movemento: ping-pong, bam-bam, follas do vento, xabrón...
Primeiro ver o movemento que lle é propio ao obxecto, antes de humanizalo
As metáforas
gaiola/prisón,
martelo/forza, traballo, opresión
reló/tempo
a cruz, un billete, os sombreiros...
Neste TedX falan do rexeitamento inicial que causa o títere, porque esa mestura de morto e vivo supón un choque para o noso cerebro reptiliano. Falan do ominoso, e de como o vencemos. Fala da risa do alivio 4:50min (unha teoría asimilable á de Carlo Boso) e da necesidade de que o boneco respire(6:11).
Nesta expoñen que hai duas formas de entender os títeres: como instrumento de expresión do artista (como un violín para un músico) e como un medium, un vehículo que está agardando por un espirito. Aquí o traballo consiste en deixar o noso ego atrás e permitir que ese espírito atravese ao titiriteiro e entre no corpo da marioneta. Falan de escoitar ás marionetas, de meditación, do diferente sentido do tempo en cada boneco, da capacidade que teñen as marionetas de suxerir realidades transcendentais.
Obxectos e filosofía
On Interobjectivity (artigo do filósofo, antropologo e sociólogo Bruno Latour) It is a tired old joke against sociologists to pretend that their actors are like puppets in the hands of "social forces." This is a very good example, but it proves the exact contrary of what is generally supposed. If you talk with a puppeteer, then you will find that he is pertually surprised by his puppets. He makes the puppet do things that cannot be reduced to his action, and which he does not have~ the skill to do, even potentially. Is this fetishism? No, it is simply a recognition of the fact that we are exceededby what we create
Puppet Life and the Phenomenology of Consciousness (tese de doutoramento en Filosofía de Dawn Tracey Brandes): Moses makes explicit a quality that Handspring Puppet Company co-founder Basil Jones claims is implicit in all puppetry. In his essay “Puppetry and Authorship” in Jane Taylor’s edited collection Handspring Puppet Company (2009),2 Jones writes that narrative puppet theatre always tells two stories. First, there is the play in which the puppet has been cast as a character; in the case of The Table, this would be the story of Moses’s last day on earth. Second is what Jones calls the story of the puppet’s “life” (254)
Uses and misuses of Bunraku (tese de doutoramento en Filosofía de Jeremy Bidgood). O obxectivo da tese é indagar na lexitimidade do termo bunraku cando falamos de títeres europeos. Para isto analiza o traballo de compañías como Handspring Puppet Company e Blind Summit Theatre entre outras, e explora os trazos esenciais da técnica de bunraku xenuinamente xaponesa, así coma os trazos diferenciais do bunraku occidental.