Unha xornada completa de Noh consta da posta en escena de cinco obras, entre as que se intercalan tres farsas cómicas que serven de contrapunto e relaxan o ambiente. Cada unha das cinco pezas correspondense con cada unha das cinco categorías de obras segundo o carácter do personaxe principal.  

Comeza a representación. Acomodamonos nos coxíns. O escenario case baleiro dá unha sensación de pulcritude e sinxeleza. Dous axudantes levantan con coidado a cortina do extremo da ponte.  

Os dous tamborileiros levan unha cadeira pregable e colocanse nos lugares asignados, mentres o frautista e o instrumentista sentan no chan ao xeito xaponés.  

Pola pequena porta corredeira fai a súa aparición o coro. Tras duns momentos de silencio, o frautista dá as notas iniciais e comeza a obra.  Aparece o Waki, movéndose con lentitude cerimoniosa, e acaba colocándose no seu posto de observación, xunto á columna que leva o seu nome.  

Entra o Shite e realiza a súa parte recitada, cantada e danzada, con apoio do coro e a orquesta. Os instrumentistas tocan e executan os seus peculiares berros. Os asistentes Koken axudan ao actor principal en escena. O Kyogen terá entrado sixilosamente e teráse colocado no seu lugar, á espera da súa intervención.  

Cando acabe a obra, tras da longa danza final do Shite, o actor principal sairá de escena e non volverá para recibir os aplausos. Os últimos en marchar serán o coro e a orquesta e todo volverá a o silencio. 

Son dramas breves (entre trinta minutos e dúas horas)

I- Obras de apertura ou deuses

Obras xeralmente en dous actos, no primeiro dos cales o personaxe principal –Shite- que é en realidade un deus, ocúltase no corpo dun humano. No segundo acto coa utilización dunha máscara e o cambio de traxe, revela a súa verdadeira natureza. 

II-Batallas ou Guerreiros

Estas obras falan da alma dun guerreiro morto en batalla. Case todas as obras nesta categoría son de dous actos coas características mencionadas no anterior grupo. 

III-Mulleres ou obras de perrucas

O nome débese a que nesta categoría os personaxes principais son mulleres, polo cal os actores -todos homes- levan perruca. Moitas destas obras se refiren a espiritus de mulleres ou a espiritus de arbores representados no papel dun personaxe feminino. 

IV-Lunáticos

A esta categoría tamén pertencen obras Shushin (obsesión), Genzai (vida presente), e en xeral obras que non entran dentro de ningunha das outras categorías. Hai obras coñecidas como Kyojomono (mulleres tolas) tamén coñecidas como Kyoranmono (obras de tolemia). 

V-Pezas finais ou demos e animais

A este grupo pertencen obras con personaxes sobrenaturais como demos, trasnos, etc.  Aínda que se considera que a maioría dos personaxes teñen algo de malévolo, é responsabilidade do Waki ou personaxe secundario acougalos. Estas obras teñen usualmente un final feliz, cando se logra que o espírito nalgún tipo de estado de desesperación atope a paz. A música e danza son xeralmente as máis rápidas no repertorio. 

Estas historias son reflexo dun mundo interior. Porque dentro de nós tamén hai un deus, un demo, un tolo, un monxe, un guerreiro ou unha muller namorada.  

A maxia da arte recolle elementos diversos, dispares, ás veces estraños, e os relaciona formando un conxunto armónico que nos transmite unha mensaxe do mundo das ideas.  

A arte Noh é cerimonial porque nel todo está medido, reglamentado en base a unhas normas, ao igual que na Natureza. Nada se deixa ao azar, todo ten as súas causas e os seus fins.  

As representacións kyogen, son como entremeses divertidos ou cómicos entre os actos do teatro noh e son de curta duración. A sua principal finalidade é ensinar unha moralexa baseada en principios budistas. Algunhas das historias teñen un carácter sarcástico e se centran en Taro, un tipo de personaxe humilde pero moi astuto quen sempre se mofa dos seus amos e de a aristocracia. 

A maioría dobras de Kyôgen son curtas, entre vinte e trinta minutos de duración, e requiren de tan só dous ou tres actores. O tratamento do tempo é usualmente moi simple. Os eventos se desenvolven no presente, e é raro que un personaxe mire ao pasado, como si ocorre en Noh. 

As máscaras de Kyôgen, das cales hai preto de vinte variedades, se usan para personaxes moi vellos ou feos, deuses, demos, animais ou espíritos. En Kyôgen unha esposa enfadada pode botar a súa cabeza cara atrás e cara adiante e pisotear enrabexada ou rir a gargalladas, e un amante rexeitado pode saloucar ruidosamente: isto é xusto o oposto ao modo de expresión do Noh. 

O personaxe principal nunha obra de Kyôgen, ao igual que en Noh, é coñecido como shite, pero o personaxe secundario é chamado ado (o que contesta), e o terceiro, cuarto e quinto personaxes son coñecidos como ko (pequeno) ado, tsure (acompañante), ou tomo (amigo). 

Algunhas obras requieren dun grupo de actores: os invitados a unha reunion de poesía, un comité de aldeanos, ou moitos cogumelos; a estes se lles coñece como tachishû. 

O Kyôgen ten a súa orixe no século VIII coa importación do Sarugaku, un tipo de entretemento chegado de China que incluía acrobacia, historias cómicas e maxia. 

Asociado xeralmente aos templos, Sarugaku daría orixe a dúas formas un tanto diferentes de representación, por un lado as pezas cómicas coñecidas como Kyôgen e por outro, o teatro ritual Noh. 

Hai 260, clasificadas dacordo ao personaxe principal 

• Waki: é unha obra tipo louvanza que se presenta logo dunha obra Noh das mesmas caracteristicas (Waki Noh). O Shite ou personaxe principal é usualmente un deus. 

• Daimyo: historias de señores feudais que aparentan ser poderosos pero que ao final resultan ser estúpidos e sen moita influencia. 

• Shomyo: señor feudal menor, tamén coñecidas como "Taro-kaja mono" no estilo Izumi, debido a o nome do servinte. 

• Muko: sobre recen casadas e os seus problemas pola inexperiencia. 

• Onna: muller casada cun home débil. 

• Oni: demos que non producen medo e que en cambio poden producir pesar. 

• Yamabushi: monxes ascetas que habitan nas montañas e que se cre teñen poderes especiais pero que ao final non resultan ser máis que seres humanos comúns. 

• Shukke: monxes estupidos e ignorantes, ou inmorais.

• Zato: sobre persoas cegas, deformes ou eivadas.

• Atsume: pezas de diverso caracter que non poden ser clasificadas en ningunha das categorías anteriores. 

1603-1629: Kabuki feminino

A historia do kabuki comezou en 1603, cando Izumo non Okuni, unha miko do Santuario Izumo, comezou a realizar un novo estilo de danza dramática. As executantes femininas interpretaban tanto os papeis femininos como masculinos en situacións cómicas da vida cotiá.

Este estilo fixose popular dun xeito case instantáneo, tanto así que ata se lle pediu a Okuni que fixese a súa interpretación fronte a a Corte Imperial.  O kabuki naceu como un conxunto de drama e danza executado por mulleres, unha forma moi diferente da súa encarnación moderna. Os membros masculinos da audiencia podían requerir os servizos das actrices que estaban dispoñibles para a prostitución.

Por esta razón, o kabuki era tamén escrito como  歌舞妓 (prostituta cantante e bailarina) durante o período Edo.

1629-1652: Mozos masculinos kabuki 

En 1629 as mulleres foron expulsadas dos escenarios co suposto propósito de protexer a moral pública. Algúns historiadores suxiren que o goberno estaba preocupado, dado que a popularidade do kabuki dramatizaba a vida cotiá (en vez do pasado heroico) e daba a coñecer escándalos recentes, algúns dos cales involucraban a oficiais do goberno. 

Posto que o kabuki xa era tan popular, os actores novos masculinos tomaron o lugar das mulleres. A tensión foi posta máis no drama que na danza. Estas actuacións resultaron igualmente obscenas, e moitos actores estaban tamén dispoñibles para a prostitución (ata para clientes homosexuais). De vez en cando explotaban as liortas, en ocasións para requerir os favores dun novo actor, levando ao shogunato a prohibir tamén as actuacións de actores novos en 1652. 

Despois de 1653: Homes kabuki 

Desde 1653, só homes maduros podían realizar kabuki, e este converteuse nunha forma sofisticada e altamente estilizada chamada yaro kabuki (Kabuki de homes). Esta metamorfose de estilo estaba influenciada polo teatro cómico kyogen, que foi moi popular neste tiempo. 

Ata moi recentemente os roles interpretados no kabuki eran executados só por homes. Os actores que se especializaban en interpretar papeis de mulleres eran coñecidos como onnagata ou oyama.

1673-1735: O período Genroku

Durante a era Genroku o kabuki prosperou. Os teatros onde se levaban a cabo as funcións kabuki foron formalizados durante este período, así como moitos outros elementos de estilización. Determinaronse os diferentes tipos de personaxes convencionais. Durante este período estiveron asociados os teatros kabuki e o bunraku, e cada un influiu no desenvolvemento do outro.  

O famoso dramaturgo Monzaemon, un dos primeiros dramaturgos profesionais do kabuki, produciu varios traballos influintes, aínda que a súa peza máis coñecida, Os amantes suicidas de Sonezaki, foi escrita para executarse no bunraku. Esta e outras obras causaron imitacións de suicidios na vida real polo que o goberno prohibiu as obras sobre suicidios dobres de amantes en 1723. 

A mediados do século XVIII, o kabuki deixou de ser o favorito da época, e o bunraku tomou o seu lugar como a primeira forma de entretemento escénico entre as clases sociais baixas. Isto se debeu en gran medida ao xurdimento de varios dramaturgos bunraku exitosos nese período. Deronse poucos desenvolvementos no kabuki ata o final de ese século, cando comezou a rexurdir. 

Kabuki despois da Restauración Meiji

O enorme cambio cultural que comezou en 1868 tras a caída do shogunato Tokugawa, a eliminación da clase samurái, e a apertura de Xapón cara os produtos e ideas de occidente contribuíron a acender a faísca que marcou o rexurdimento do kabuki. A cultura loitaba para adaptarse e os actores esforzaronse por aumentar a reputación do kabuki entre as clases altas e adaptar os estilos tradicionais aos gustos modernos.  

Moitas casas kabuki foron destruídas por bombardeos durante a Segunda Guerra Mundial, e as forzas de ocupación prohibiron esporádicamente as execucions de kabuki despois da guerra. Non obstante, no ano 1974 a prohibición foi levantada, e as funcións comezaron unha vez máis. 

O kabuki na actualidade

No Xapón moderno, o kabuki segue a ser o máis popular dos estilos tradicionais de drama xaponés, e os seus actores estelares aparecen con frecuencia en papeis de cine e televisión. Por exemplo, o ben coñecido onnagata Bando Tamasaburo V apareceu en varios papeis en diferentes obras (non kabuki) e películas; en ocasións en papeis femininos. 

Algunhas compañías teatrais actualmente utilizan actrices nos papeis onnagata, e a Ichikawa Kabuki-za (unha compañía de só actrices) foi formada despois da Segunda Guerra Mundial. No 2003, erixiuse unha estatua de Okuni preto do distrito de Pontocho de Kioto. 

O kabuki atopase na lista de obras Mestras do Patrimonio Oral e Intanxible da Humanidade da Unesco desde o 24 de novembro do 2005. 

O escenario e o teatro para representar kabuki comezou sendo unha imitación do do teatro Noh. Cara a finais do século XVIII alcanzou a súa forma e construción final. 

As características máis importantes do escenario son o hanamichi (lit. camiño ou pasarela das froles) e o escenario xiratorio. 

O Escenario xiratorio: Ademais de ser un recurso que permite virar partes de a escenografía, o escenario circular (ou xiratorio) ten unha gran importancia xa que facilita o cambio de escena sen pechar a cortina e é usado en ocasións para enfatizar o contraste entre unha e outra escena.  

Exemplo de escenario xiratorio

Por exemplo, na famosa obra Yotsuya Kaidan (A Historia do Pantasma de Yotsuya) hai unha escena na que Oiwa, a esposa dun malvado guerreiro deformada polo veleno con que o seu home pretende matala (ela aparece máis adiante como un pantasma), agoniza na súa casa, que ten unha cor pálida e aparencia desolada. É alí onde Oiwa morre, torturada polo veleno e chea de rancor hacia seu esposo. A o mesmo tiempo na luxosa mansión dun rico señor, en marcado contraste coa patética morte de Oiwa, o seu esposo está deleitándose coa comida e a bebida nun cuarto iluminado, ao tiempo que fai os arreglos cunha fermosa muller que pronto se converterá na súa esposa. Usando unha e outra vez o escenario xiratorio faise o cambio desde un recinto de aparencia tráxica ata un lugar de diversión, todo isto mentres a cortina esta aberta. Grazas a este recurso escénico a morte de Oiwa e o seu profundo resentimiento son debuxados nunha forma máis marcada. 

O Alemán Max Reinhard (1873-1943) e o ruso Vsevolod E. Meyerhold (1874-1942), productores e pioneros do movemento antinaturalista, impresionaronse ao ver o escenario xiratorio do Kabuki e o introducirono no teatro occidental. Na actualidade hai un número de teatros en occidente equipados con este tipo de escenario. 

Coro e Músicos

A dereita do público hai unha plataforma levemente elevada chamada yuka, onde se ubican os tayu (narradores de gidayu) e os intérpretes de shamisén. Aínda que non ocorre en todas as obras de Kabuki, nas obras adaptadas do Bunraku podense escoitar textos adicionais ao mesmo tempo que os diálogos dos actores. Estas liñas adicionais comprenden descricións do lugar e o estado psicolóxico dos personaxes, e son recitadas en terceira persoa polos tayu. 

Maquillaxe

O kumadori é a maquillaxe máis característica do Kabuki, aínda que se utiliza so para un tipo de personaxes que aparecen nun estilo concreto (o Jidaimono, un xénero histórico, que ten un estilo Aragoto, ou sexa, violento e dinámico). Orixinalmente, o obxectivo consistía en  salientar os vasos sanguíneos e os músculos da cara. Son trazos grosos de cor vermella, aínda que tamén poden ser azuis ou castaño. Enlace á enciclopedia xaponesa do kabuki, do Consello das Artes do Xapón

Actuación

Os Kata. Cada xesto dos actores ten un sentido, é parte do código. O exemplo máis recoñecible é cando un actor realiza unha pausa e permanece inmóbil, convertido nunha estatua, para presentar así ao personaxe.

Máis recursos escénicos

Aparte da escenografía mesma existe ademais unha serie de elevadores de diferente tamaño que están ubicados no propio escenario, e sobre o hanamichi se atopa un elevador pequeno, o suppon. 

Para obras que inclúen danza ás veces constrúese unha plataforma temporal para os intérpretes de shamisén e os narradores a cal se coñece como hinadan ou yamadai. 

Existen tamén algúns dispositivos para usos espectaculares, tales como o carro xiratorio sobre o cal se monta un actor e é usado en ocasións como cando se require a aparición dun espírito. 

Outra diferenza co Noh é a presenza dunha cortina. Na actualidade úsase unha cortina similar a a occidental (doncho) en obras que inclúen danza ou en obras contemporáneas Kabuki. 

Queremos recordar que existen outros xéneros aparte dos xéneros máis coñecidos do teatro xaponés. Existen xéneros de recente creación coma o Takarazuka (1911), outros máis recentes coma o Butoh (1945) e outras recentísimas coma o teatro 2.5D (2015). 

Tamén existe o Shingeki (teatro feito á maneira occidental, a partir de 1906, presentando as obras dos clásicos gregos, de Ibsen, de Chekov, Tennessee Williams, etc. cunha interesante historia política). Neste sentido é interesante o que di Yoshi Oida: Yoshi estaba preocupado porque él ía ir a traballar a Europa con Peter Brook. Os  actores xaponeses que facían teatro moderno trataban de imitar aos europeos. El pensou en preparar algún material europeo tamén. Pero un amigo díxolle que lle era mellor ir alí coma un actor xaponés “nunca, nunca, baixo ningunha circunstancia, menciones que interpretaches Hamlet en Xapón. Riranse de ti”. Yoshi viu a idea clara: “se un actor estadounidense viñese a Xapón e dixese que fixera un papel importante nunha obra de Kabuki, os actores xaponeses non o tomarían en serio”. 

...

Na outra man, tamén subsisten xéneros coma o Gigaku (s. VII) ou a danza Kagura, da que probablemente proceda o Noh.