O termo pantomima pode significar cousas diferentes:

• No Reino Unido, a Panto (pantomime) non ten nada que ver co mimo: é ruidosa, divertida e agradable. Designa un xénero moi concreto de espectáculo infantil propio da época do Nadal. Nin é mudo, nin precisa unha especialización en teatro físico. Pero chámase así porque é unha evolución que se deu no século XIX das pantomimas de commedia dellàrte británicas. É un xénero grotesco e sentimental.

• A segunda acepción de pantomima son xustamente aquelas commedias ou arlequinadas. Podían ser mudas, pero non o eran necesariamente. Había nelas unha estilización de movementos que as emparenta coa danza clásica.  É un xénero prácticamente inexistente a día de hoxe. O seu carácter estilizado e sentimental, non casa coa mentalidade posmoderna, qué é máis ben cínica e tende á crueza. Pero é importante por varios motivos:

  • • Deste xénero procede o clown moderno creado por Grimaldi. 

    • Representou a liña principal da evolución da commedia dell`arte. Durante os séculos XVIII e XIX foi un xénero enormemente popular en Europa.

    • Foi tamén un dos momentos da evolución do mimo desde as suas orixes ata hoxe.

• A terceira acepción de pantomima é a dunha historia contada coa linguaxe técnica do mimo. O representante máis senlleiro neste caso é Marcel Marceau. Son historias mudas e contadas cunha técnica extracotiá, especializada e codificada. É un xénero de actualidade con representantes coma Mr. Bean, Avner the Eccentric, El Tricicle ou Els Joglars. Tamén neste ámbito deberiamos incluir o traballo de máscara de compañías como Familie Floz ou Kulunka. 

  • • Ten moitas facetas diferentes: Politico, grotesco, sentimental, melodramático, bufonesco, clown, costumista, pueril, estilizado, sátira... Non todas as facetas se dan simultáneamente, por exemplo, en Els Joglars podemos ver o político, a sátira, o bufonesco, o grotesco, o estilizado, pero non veremos o sentimental, o melodramático e o pueril. E en El Tricicle podemos ver o costumista, a sátira, o clown, e tamén o sentimental.

A impro non é un espectáculo mudo nin emprega técnica de mimo dun xeito específico, pero nos seus números é preciso recrear constantemente o espazo e os obxectos. Non por acaso un dos pioneiros da impro en España é o mimo Carles Castillo.

"La impro tiene una vinculación directa con el teatro cómico popular. Podemos establecer como referenciales históricos de esta práctica la Commedia dell´arte, el Teatro de Feria y las tradiciones teatrales populares presentes en diversos países. La comedia física presente en estas tradiciones también es una característica del tipo de humor en la impro actual. Así como en el clown, la impro se hace por y para el público". (Mariana Muniz)

A terminoloxía específica que se relaciona coa Impro ten que ver con feitos lúdicos (os exercicios son “xogos”) e deportivos (non se ensaia, “adéstrase”). Isto reforza unha ética teatral moi valiosa asentada en traballar sempre para a compañeira/o.

Hai formatos de competición, coma o Match, a Liga, ou Catch. No Catch parellas de improvisadoras saen a escena e compiten a través de diferentes retos ou condicionantes impostos externamente que lles obligan a amosar destrezas e capacidades.

Tamén hai formatos de retos e xogos. Nesta categoría podemos atopar espectáculos de formatos largos (Longform) ou medios (Shortform). Os Longform adoitan desenvolver unha soa historia con tramas complexas e cunha duración entre 40 minutos e 1 hora, mentres que o formato son historias entre 5 e 15 minutos. (do traballo Si, e ademais, de Carlota Mosquera).

• É un espectáculo de comedia para nenos que contén tamén chistes para adultos: ou sexa, teatro familiar. Pero non é didáctico, nin ten valores.

• A participación do público é fundamental. As frases clásicas son: "Éstá detrás tua!" ou "Ouh, sí que o é!" Tamén poden sacar algún pai a escena.

• Procede da Commedia dell Arte.

• O protagonista masculino é interpretado por unha muller

• A "Panto Dame" é un home vestido de drag, malvada e fea.

• Sempre hai un axudante ou asistente do heroe. A sua función é animar á audiencia a participar berrando ou aplaudindo.

• Hai un animal cómico, como a vaca en Jack das fabas. O animal adoita ser dous actores nun único disfraz.

• As historias poden ser clásicas, pero os chistes son sempre contemporáneos para que sexan entendidos. Tamén hai insinuacions que fan rír aos adultos.

• Estrutura: o xénero acabou de definirse na época victoriana, dividindose o espectáculo en duas metades: o conto de fadas e a arlequinada onde os personaxes “transformanse” cunha variña máxica. Empréganse trapelas e interruptores secretos.

• David Hasselhoff ou Pamela Anderson teñen protagonizado as pantomimas británicas. Isto obedece a unha tradición de que nas grandes produccións haxa recoñecidas estrelas das variedades da televisión e do cine.

É un tipo de traballo que se desenvolve a partir das máscaras larvarias. Pódese entrever unha forma humana pero non está completamente definida. Jacques Lecoq introduciunas na pedagoxía teatral.

Ao cubriren completamente a cara, obrigan a unha interpretación non verbal onde toda a importancia reside no corpo, nos xestos e nas emocións. A visión limitase a dous pequenos buratos, e por tanto esixe desenvolver unha maior conciencia espacial. Respirar faise difícil e entre a máscara e a perruca pásase bastante calor.

A continuación temos dous videos de máscara completa:

A propia Escola de Lecoq e os seus métodos constitúen a columna de O corpo poético (Lecoq, Jacques, 2003. O corpo poético. Barcelona: Alba editorial)

A formación na súa escola, na época en que a dirixía Lecoq, constaba de dous anos. No primeiro ano traballábase a improvisación e as técnicas do movemento. No segundo ano traballábanse os grandes xéneros teatrais de traballo co corpo. En moitos lugares o teatro implicaba unha preparación psicolóxica, unha introspección que a el non remataba de gustarlle. Lecoq tiña simpatía polo teatro italiano, onde, segundo el, os actores saían e actuaban, sen máis.

A IMPROVISACIÓN

As primeiras improvisacións da Escola facíanse en silencio. Os exercicios estaban así centrados na acción, no drama. Paradoxalmente o silencio permite aos alumnos comprender mellor o fondo das palabras. O silencio só podía ser roto coa acción. Isto obrigaba aos alumnos a empregar as accións. O problema disto é que os/as alumnos/as tendían inicialmente a encher todo con accións. Para compensar isto Lecoq propoñía exercicios onde se traballaba a espera. Un exemplo é o exercicio onde varios alumnos son invitados a unha festa. Isto obrigábaos a traballar as relacións entre personaxes, as miradas e os intereses nos descoñecidos.

Despois da espera, Lecoq pasaba a traballar o motor das accións. Isto poderiamos denominalo como “Ti es o que...”. Lecoq, antes das improvisacións, dáballe aos/ás alumnos/as premisas tan simples como: “Ti es o que cre que alguén está a esperalo”, “ti es o que cre que alguén o detesta”, “ti es o que cre que é o máis forte”, “ti es o que cre que alguén lle sorrí”... O motor funcionaba como impulsor das actitudes dos/as intérpretes. 

Este comezo de Lecoq vai na liña de que os alumn@s pensen o menos posible e traten de gozar dos exercicios coa actitude dun neno que xoga. A liberdade d@ alumn@ é maior, e traballa cun corpo expresivocase sen decatarse. De feito, a palabra funciona moitas veces como un freo para corpo. En canto se introduce a palabra, os/as alumnos/as paran e céntranse case de forma exclusiva no que están dicindo, esquecendo a expresividade do corpo. E esquecendo por tanto a acción, o drama. 

OUTRAS TÉCNICAS:

PANTOMIMA: A técnica da pantomima obriga ao/á intérprete a substituír a palabra falada con xestos. Esta limitación leva ao alumn@ a realizar unha sintaxe, economía e limpeza na formación das frases.

O  MELODRAMA: Crer e defender os grandes sentimentos (remordemento, rancor, vergoña, vinganza...). Chegar a conmover ao público, para o cal é necesario que os/as alumnos/as defendan as crenzas e sentimentos das súas personaxes coa maior convicción posible. De non facelo, segundo Lecoq, o normal era que o público caera na risa.

A COMMEDIA  DELL’ARTE: Lecoq estaba moi interesado na rapidez coa que na Commedia dell’Arte as personaxes pasan dun estado emocional a outro (nun segundo!). Tamén lle interesaba a dualidade de carácter das personaxes clásicas (Arlechinno é inxenuo e malicioso, o capitano é feroz e covarde). Ademais, na Commedia dell’Arte as situacións son desenvoltas ata o límite. Todo isto esixe implicarse cun alto nivel de actuación.

O  BUFÓN: Cando defendemos os grandes sentimentos aparece o melodrama. Cando rimos deles, xurden os bufóns. Son personaxes, segundo Lecoq, que non cren en nada e que se burlan de todo. Traballábase a parodia e escarnio dos movementos de outros e incluso das súas conviccións.

O CLOWN: O clown acepta o fracaso, o cal revela, a ollos d@ espectador@, a súa profunda natureza humana. É desta forma como o público pode conmoverse e empatizar con el.

MÁSCARAS: Segundo Lecoq, ao poñer unha máscara, a cabeza pasa a ser so mirada, mentres que o resto do corpo ten o valor do rostro, pois é o que ten que dar a expresión a esa mirada. Así pois, o traballo de máscara é, fundamentalmente, un traballo de corpo completo. 

A continuación un breve resumo do traballo de Lecoq con máscaras.

Nalgunha ocasión construin unha máscara larvaria para os alumnos cun bote de deterxente ou de suavizante.

Hai algunhas actividades interesantes para facer con máscara no libro de Keith Johnstone "La improvisación y el teatro". Unha delas, moi sinxela consiste en ‘photo’ Masks. These are photographs of faces that I cut out of magazines, and stick on to plastic backing so that the sweat doesn’t ruin them. In some ways these are the most amazing Masks I’ve ever seen (...) The students wearing the Masks feel completely safe, since they are light, and don’t even make the face feel confined. The gasps from the onlookers add to the wearer’s pleasure. I start the actors against the wall which they lean on for support. This means that they don’t wobble, or shake. It’s amazing how few people can stand really still; yet nothing is more powerful than absolute stillness on a stage. The first Masks I let them try won’t have eye-holes. Being blind makes the actor feel even safer, on the ‘head-inthe-sand’ principle. I say things like ‘Slide along the wall until you find the actor playing the scene with you. Freeze. In your own time, make a gesture and hold it. Slide down the wall. Huddle together and be afraid of us. Always keep the Mask held like a shield between your face and us. Laugh at us. Stand up. Get angry. Come towards us. Point at someone who has mistreated you ….’ and so on.

Tips de mimo: 

• As cousas pesan dez veces máis (sentimos a gravidade). 

• Tomarse su tiempo en apearse de un caballo, en hacerse un café, en abrir una puerta.

• Os obxectos mimados son pegañentos. Coloque una taza 'real' sobre una mesa. Ahora repita esto en mimo, y parecerá como que pusiste una taza mimada en la mesa y lo recogiste de nuevo (el 'lanzamiento' era tan pequeño que pasó desapercibido). Sobreactúa deshacerte de  objetos mimados o parecerán pegados a ti.

Escolma de momentos de comedia de cine mudo, que son unha escola viva de gags que conectan a comicidade de sempre coa contemporánea

Unha paxina panorámica sobre a comedia na música.

Hai que enlazala tamén con "espectáculos musicais"