Universalidade Semántica

O trazo distintivo da linguaxe humana é a universalidade semántica (Greenberg: 1968) que se define como a capacidade de producir un número ilimitado de mensaxes novos: as chamadas dos simios, por exemplo, son moi limitadas en canto ao seu potencial de produtividade (Harris: 1998, 164). A universalidade semántica permítenos transmitir información sobre aspectos propiedades, lugares ou acontecementos do pasado, do presente ou do futuro, tanto reais como posíbeis, verdadeiros ou imaxinarios, próximos ou afastados.

Os lingüistas do século XIX estaban convencidos de que as linguas podían dispoñerse en orde xerárquica, que existían unhas linguaxes máis primitivas e outras máis complexas. Como exemplo de linguas limitadas tense citado o galego, que se ben tiña moitos termos para designar accidentes xeográficos ou elementos da paisaxe carecía de termos urbanos, científicos ou académicos. Pero o certo é que o discurso reflicte as necesidades do falante. Por exemplo, os galego falantes –que procedían fundamentalmente do medio rural- non tiñan necesidade de poñerlle nome ao ascensor ou ao catedrático, pero si necesitaban distinguir cada elemento da paisaxe, porque eran valorados na súa vida cotiá. Igualmente perviviu ata o último cuarto do século XX a tese decimonónica de que o galego, en canto idioma e en canto carácter nacional, era especialmente axeitado para a lírica pero pouco apto para dramática. A día de hoxe é obvio que ambas resultaron ser falsas evidencias, xa que, por un lado, existen teses de doutoramento en matemáticas escritas en galego, e polo outro temos que o audiovisual galego ou o teatro posdramático da compañía Matarile son un referente en toda España.

Cando a variante dialectal dun segmento dunha comunidade lingüística máis ampla se etiqueta de inferior, normalmente se trata dun fenómeno non tanto lingüístico como político (Harris: 1998, 173). A conclusión deste antropólogo norteamericano é que o inglés dos negros do gueto é tan complexo e conciso como o da clase media branca.

Desde o punto de vista semiótico non existe unha única linguaxe teatral. A linguaxe é calquera tipo de código semiótico estruturado, entendendo por código un sistema de signos e regras. Pero no teatro non existe un único código, senón que existen varios códigos que ademais son abertos (ou sexa en evolución perpetua, ao contrario que, por exemplo, o código morse). Dentro destes códigos podemos distinguir os códigos específicos, os códigos non específicos e os códigos mixtos. Os primeiros serían por exemplo os do teatro Nô, os dun xénero, unha época ou un estilo. Á segunda categoría pertencen aqueles que o espectador trae consigo á representación. Son os códigos lingüísticos, psicolóxicos e ideolóxicos e culturais. Os códigos mixtos son, por exemplo, o xesto, no que é imposible separar o que non é especificamente teatral, porque é propio do actor, do especificamente teatral porque é construción do personaxe.

O discurso de que o teatro constitúe un patrón universal non se sostén: a nivel histórico houbo longos periodos nos que non houbo teatro, e a nivel xeográfico, o teatro non existiu en Africa nin na América precolombina. O espectáculo si que é un patrón universal.

Outra idea que obedece máis a un fenomeno político que a un feito empírico ou observacional é a idea de que o teatro é unha linguaxe universal: O código lingüístico verbal é fundamental no teatro, e impide a un galego entender un espectáculo en tailandés. Isto pódese facer extensivo a todos os espectáculos, xa que o código da danza Kathakali é indescifrable para os que non o coñecen, o mesmo que sucede co béisbol. Unha cousa é que nos emocione e outra moi diferente é que o entendamos. Dito isto, tamén hai que precisar que hai espectáculos máis universais que outros, polo motivo de que hai códigos máis universais que outros. O circo é practicamente universal, pero, insistimos, non é o caso do teatro.